Brug tussen wetgeving en ICT

Weblogbericht | 06-09-2021 | Frank van Ommeren

Bij lezing van dit boek moest ik onmiddellijk denken aan het ROB-advies ‘Zoeken naar waarheid. Over waarheidsvinding in de democratie in het digitale tijdperk’ (2019). Dat advies gaat over de kansen en bedreigingen van de almaar toenemende digitalisering voor een goed functionerende democratie. In dat advies heeft de ROB gewezen op drie beproevingen van digitalisering voor de democratie, te weten: desinformatie, desintegratie en despotisme.

Antwoord op beproevingen

Het mooie van het boek Wetsanalyse is dat het een heel concrete reactie is op een aantal van die beproevingen. Het geeft een ferm antwoord op met name de beproeving van de desintegratie, waarbij door digitalisering parallelle werelden ontstaan. Wetsanalyse dient voor de vertaling van wetgeving naar de digitale uitvoeringspraktijk. Dit boek brengt dan ook twee werelden bij elkaar: die van juridische taal en wetgeving aan de ene en van ICT-toepassingen en uitvoering aan de andere kant.

Het biedt langs die weg ook een antwoord op een andere beproeving, namelijk op het risico van despotisme, waarbij burgers door digitalisering gemakkelijker kunnen worden beïnvloed zonder dat zij het doorhebben. Wetsanalyse wil de betekenis van wet- en regelgeving en het daarop gebaseerde uitvoeringsbeleid verduidelijken, concretiseren en vastleggen. En dat op een manier die begrijpelijk, traceerbaar en daardoor controleerbaar is.

Die transparantie en controleerbaarheid vormen dan ook een krachtige waarborg tegen de beproeving van het despotisme, van machtsmisbruik en willekeur. Met andere woorden, de in het boek ontvouwde juridische modelleringstechniek maakt het breed opgezette en abstracte ROB-advies heel concreet voor de digitalisering van de wetgevingspijler in onze democratie.

Het boek biedt aldus ook een concreet antwoord op de terechte aanbeveling van de Afdeling advisering van de Raad van State – in de zeer recente handreiking ‘Digitalisering. Wetgeving en bestuursrechtspraak’ – om bij het maken van wetgeving in een zo vroeg mogelijk stadium de digitale techniek te betrekken. Het besef dat dit hard nodig is, begint gelukkig steeds meer door te dringen!

Publieke waarden

Het boek ‘Wetsanalyse’ doet me ook sterk denken aan een ander, recenter advies van de ROB, ‘Sturen of gestuurd worden? Over de legitimiteit van sturen met data’ (2021). In dat advies bepleit de ROB publieke waarden te vertalen naar een samenhangend beleid voor de inzet van data-technologie. Voor de uitvoering van wetgeving biedt Wetsanalyse daarvoor al veel concrete input, waarmee ook beleidsmakers hun voordeel kunnen doen.

Ik hoop en verwacht dan ook dat dit boek in brede kring zijn weg zal weten te vinden. Niet alleen bij degenen die wetgeving voorbereiden en uitvoeren, maar in veel ruimere kring: eigenlijk bij iedereen die zich bezighoudt met recht, de toepassing en de digitalisering daarvan. Van harte aanbevolen!

Wetsanalyse: een innovatief en educatief boek

Het boek ‘Wetsanalyse voor een werkbare uitvoering van wetgeving met ICT’ is geschreven door Anouschka Ausems, John Bulles en Mariette Lokin. Het eerste exemplaar kreeg ik overhandigd tijdens een zeer goed bekeken webinar. Natuurlijk heb ik met veel plezier een dankwoord uitgesproken. Het boek biedt een zeer doordachte methode – de auteurs spreken van een “aanpak” – om wetgeving te vertalen naar ICT-toepassingen. Dat is erg belangrijk, want veel wetgeving is tegenwoordig niet meer uit te voeren zonder adequate, zeer veeleisende ICT-voorzieningen. De auteurs richten zich primair op de ICT-systemen van grote uitvoeringsorganisaties van de rijksoverheid, zoals de Belastingdienst, DUO en het UWV, maar de door hen geschetste aanpak kan ook daarbuiten goede diensten bewijzen.

Het is niet alleen een innovatief, maar ook een educatief boek. Het beoogt een brug te slaan tussen twee werelden: die van traditionele wettenmakers en juristen aan de ene kant en van de technici, uitvoeringsdeskundigen, kennismodelleurs en softwareontwikkelaars aan de andere kant. Dat zijn werelden die van nature elk een eigen taal spreken en elkaar maar heel moeilijk begrijpen. Om de uitvoering van wetgeving met ICT mogelijk te maken, zullen zij toch echt met elkaar in gesprek moeten gaan en innig moeten samenwerken.