Advies Sturen of gestuurd worden? Over de legitimiteit van sturen met data

Animatie advies

Bekijk het advies in 3 minuten.

Drie uitdagingen voor legitimiteit sturen met data

De Raad wijst naar drie uitdagingen om de legitimiteit van sturen met data te waarborgen. Allereerst weten partijen die sturen met data weten steeds meer over burgers, maar omgekeerd weten burgers steeds minder over partijen die sturen met data. Dat heet de transparantie-paradox. Ten tweede verdwijnen de dilemma’s, afwegingen en subjectieve waardenoordelen in het proces van sturen met data in een black box. En als derde ligt digitale ontsporing op de loer. Zo worden data steeds vaker toegepast voor andere doelen dan waarvoor ze zijn verzameld. Maar ook door (semi) automatische analyse en besluitvorming, en door gebrek aan reflectie, kunnen goedbedoelde maatregelen pakken verkeerd uitpakken en is bijsturing vaak te lauw of te laat.

Omslag in denken over sturen met data

Met zijn advies wil de Raad bijdragen aan een omslag in het denken in politiek, beleid en het democratisch debat over stu­ren met data. Dit door de focus te verleggen van:

• het verzamelen van data over burgers naar het verzamelen van data over partijen die sturen met data;
• inzicht in de motieven en overwegingen van burgers naar inzicht in de motieven en overwegingen van partijen die sturen met data;
• burgers die worden gestuurd met data naar burgers behoeden voor risi­co’s van data-sturing en ze het beleid laten mee – en bijsturen.

Deze omslag in het denken moet overheden en private marktpartijen, waaronder techbedrijven, die sturen met data aanzetten om dat verantwoord te leren doen.

Publieke verantwoording

De Raad wil de focus in het debat verleggen met behulp van publieke verantwoording. Dat zou vooral in het teken moeten staan van het versterken van het zelfcorrigerend vermogen van de democratie en het leervermogen van het openbaar bestuur. Publieke ver­antwoording creëert een podium om vanuit een breder perspectief te kijken naar sturen met data, waarbij niet de effectiviteit en efficiëntie centraal staan, maar de publieke doelen en waarden.

Data Debat Denkkader en aanbevelingen

Om ervoor te zorgen dat volksvertegenwoordigers en bestuurders de juiste vragen weten te stellen tijdens publieke verantwoording over sturen met data en gezaghebbend kunnen optreden, heeft de Raad het ‘Data Debat Denkkader’ opgesteld.

Daarnaast doet de Raad negen aanbevelingen langs drie hoofdlijnen:

• Versterk de kennispositie van bestuurders, volksvertegenwoordigers, ambtenaren en burgers.
• Vertaal publieke waarden naar een samenhangend beleid voor data-technologie.
• Benut huidige verantwoordingsstructuren beter, pas deze zo nodig aan of creëer nieuwe structuren.

Webinar terugkijken

Op 10 juni vond het webinar plaats over het advies 'Sturen of gestuurd worden?'. Onder leiding van dagvoorzitter Marlies Leupen gingen Martiene Branderhorst, Kathalijne Buitenweg, Franc Weerwind en Rudy van Belkom in gesprek over de conclusies en aanbevelingen van het advies. Het webinar kunt u hier terugkijken.

Terugkijken debatavond De Balie

Naar aanleiding van het advies organiseerde De Balie samen met de Raad op 29 juni de debatavond 'Voorkom een tweede Toeslagenaffaire'. Door het verzamelen van en sturen met data riskeren de Nederlandse overheid en bedrijven bepaalde groepen ongelijk en discriminerend te behandelen. Hoe voorkomen we dat het weer misgaat?

Met als sprekers onder andere Marietje Schaake, Lisanne Maatman en Reijer Passchier.

U kunt de avond terugkijken via de website van De Balie.

In de media

• Verantwoordingskloof, weblog iBestuur, 9 juni 2021
• Burgers verdienen bescherming tegen datasturing, Publiek Denken, 31 mei 2021
• Raad voor het Openbaar Bestuur wil minister voor Digitale Zaken, Nieuwsuur, 25 mei 2021
• Tijd voor meer macht tegen techbedrijven, Binnenlands Bestuur, 25 mei 2021
• Dataminister moet burgers beschermen tegen overheid, Financieel Dagblad (na inlog), 25 mei 2021