Adviesrapport: Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst
Besturen met akkoorden is in deze tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken een onmisbaar instrument. Het is niet mogelijk effectief beleid te maken dat kan rekenen op draagvlak zonder akkoorden te sluiten met maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in zijn adviesrapport ‘Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst’ dat 12 maart 2020 is overhandigd aan premier Rutte.
Download 'Advies Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst'
Download 'Bijlage: Groeiende complexiteit vraagt om ander samenspel - Annemarth Idenburg en Pieter de Jong'
In het advies heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd en tien aanbevelingen geformuleerd om dit proces te optimaliseren. Voorzitter Han Polman:
Als over enige tijd de samenleving weer zijn normale loop en routine kan oppakken, kunnen brede maatschappelijke akkoorden behulpzaam zijn om de ingrijpende gevolgen van de huidige maatregelen het hoofd te bieden en de samenleving weer op gang te brengen.
Van grote waarde
Uit de analyse van de Raad blijkt dat brede maatschappelijke akkoorden van grote waarde zijn. Zij zorgen voor een politieke en publieke agendering van belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Daarnaast zorgen de akkoorden voor een breed gedeelde probleemdefinitie. En maatschappelijke akkoorden geven aanzet tot co-creatie, innovatie en vergroting van de uitvoeringsmogelijkheden. Ook spelen ze een belangrijke rol in onze democratie; ze betrekken veel belanghebbenden voor er beleid wordt gemaakt. Brede maatschappelijke akkoorden als sturingsarrangement zijn dus niet alleen welkom, maar ook noodzakelijk.
Vraagstukken
De totstandkoming van een akkoord roept wel vragen op over de democratische legitimiteit, de effectiviteit en de toegevoegde waarde van het akkoord als sturingsarrangement.
De Raad onderzocht de volgende vraagstukken:
- Tegen welke maatschappelijke en bestuurlijke achtergrond worden akkoorden gesloten?
- Zijn akkoorden een passende manier van omgaan met maatschappelijke opgaven?
- Hoe kunnen akkoordprocessen worden beoordeeld in het licht van waarden van goed openbaar bestuur?
Aanbevelingen
De Raad voor het Openbaar Bestuur heeft de volgende aanbevelingen aan het Rijk:
- Bezint eer ge begint
Onderbouw goed waarom een maatschappelijk akkoord als sturingsinstrument wordt ingezet. - Formuleer een heldere kader- en doelstelling
Dat vergroot de kans op inbreng van vernieuwde inzichten en perspectieven en biedt betrokken partijen houvast. - Propageer en praktiseer de ‘Aanwijzingen voor convenanten’
Deze wordt vaak onbewust nageleefd. Bewuste Rijksbrede naleving kan zorgen voor het bij de tijd houden en daadwerkelijk actualiseren van de ‘Aanwijzingen’. - Kies een duidelijke rol
De Rijksoverheid dient zich bewust te zijn van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals: initiatiefnemer, medeonderhandelaar, medefinancier, mede-uitvoerder en medewetgever. - Borg een goede representatie aan de onderhandelingstafels
Alle belanghebbenden dienen goed gerepresenteerd te zijn: bedrijven, bestuurders, koepelorganisaties, vakbonden, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve ideeën. - Neem het parlement mee in akkoordprocessen
Het parlement vertegenwoordigt immers de burgers. Het is belangrijk dat de burger zich herkent in maatschappelijke akkoorden. - Geef koepel- en brancheorganisaties ruimte en tijd om hun leden te consulteren
- Ultimaat van de politiek, met een bijzondere verantwoordelijkheid voor de regering
- Maak gebruik van relevante kennis en ervaringen rond akkoordprocessen
- Maak werk van evenwichtskunst
Van de rijksoverheid die bestuurt met akkoorden wordt daarbij evenwichtskunst verlangd. Zij moet een balans vinden tussen onderhandelen en verbinden, tussen openheid en beslotenheid, tussen ‘in beton gegoten’ afspraken en flexibiliteit, én tussen globale afspraken op hoofdlijnen en de regionale/lokale uitwerking daarvan.
Animatiefilmpje
In dit animatiefilmpje wordt het advies kort toegelicht.
Akkoorden zijn een belangrijke manier om ingewikkelde maatschappelijke kwesties op te lossen.
Zo hebben we recent het Klimaatakkoord en het Nationaal Preventieakkoord voorbij zien komen.
De Raad voor het Openbaar Bestuur vindt dat akkoorden kunnen bijdragen aan betere besluiten die bovendien breed draagvlak hebben.
Ze betrekken alle belanghebbenden v——r de regering beleid maakt, en spelen dus een belangrijke rol in onze democratie.
De complexiteit van veel maatschappelijke problemen wordt steeds groter en de politieke versnippering zet verder door. Een oplossing voor een ingewikkeld probleem kan met een maatschappelijk akkoord toch gevonden worden.
De ROB heeft het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd, en is tot enkele aanbevelingen gekomen om dit proces te optimaliseren.
Allereerst moeten alle belanghebbenden goed gerepresenteerd zijn: bedrijven, bestuurders, koepelorganisaties, vakbonden, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve idee‘n.
Ook het parlement moet goed meegenomen en op de hoogte gehouden worden in het proces: zij vertegenwoordigen immers de burgers.
Het is belangrijk dat de burger zich herkent in maatschappelijke akkoorden. De burger onderhandelt waarschijnlijk niet mee, en wie niet aan tafel zit, staat op het menu.
De Rijksoverheid dient zich bewust te zijn van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals: initiatiefnemer, mede-onderhandelaar, mede-financier en mede-uitvoerder.
Het betrekken van de politiek wordt vaak gezien als gevaar, omdat het de uitkomsten weer op losse schroeven kan zetten.
Maar het kan uiteindelijke leiden tot een evenwichtiger akkoord en effectievere maatregelen, met meer draagvlak.
Het betrekken van alle partijen, inclusief het parlement, betekent ook dat de onderhandelingen veel tijd kunnen kosten.
Maar dat is een investering die zich later terugbetaalt: zo worden feiten goed uitgezocht en wordt de achterban genoeg meegenomen.
Partijen aan tafel moeten geven en nemen. De belangrijkste punten voor hen eruit halen, en inleveren op punten die minder belangrijk zijn.
Tenslotte is het belangrijk dat een akkoord een goede balans heeft tussen harde afspraken enerzijds, en een flexibele invulling anderzijds.
En als het akkoord er eenmaal ligt, communiceer daar dan ook duidelijk over, zodat de maatschappij weet waar ze aan toe is.
Alle aanbevelingen voor het sluiten van een goed akkoord zijn te lezen in het advies: Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst.
Online Talkshow
Op maandag 8 juni organiseerde de Raad voor het Openbaar Bestuur een online talkshow over zijn advies 'Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst'.
Gasten daarin waren: Katrien Termeer (vicevoorzitter ROB), Ed Nijpels (voorzitter Klimaatberaad), Martin Sommer (de Volkskrant), Caelesta Braun (universitair hoofddocent Bestuurskunde aan de Universiteit Leiden), Roelof Bisschop (Tweede Kamerlid voor de SGP) en Sandor Gaastra (directeur-generaal Klimaat en Energie op het ministerie van EZK). Onder leiding van dagvoorzitter Natasja van den Berg.
Handreiking
De rijksoverheid kan niet met gezag en resultaat besturen zonder een betekenisvolle inbreng van de samenleving en mede-overheden. De complexiteit van veel maatschappelijke problemen wordt steeds groter en de politieke versnippering zet verder door. Ingewikkelde maatschappelijke opgaven zoals klimaat, gezondheid en economie worden daarom steeds vaker door een coalitie van verschillende overheden en maatschappelijke partijen opgepakt, zodat gezamenlijk naar een oplossing kan worden gezocht. Het advies 'Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst' biedt een handreiking aan de rijksoverheid bij het werken aan maatschappelijke akkoorden.
In de media
Akkoorden zijn onmisbaar instrument, Binnenlands Bestuur, 23 maart 2020