Adviesrapport Decentrale taak is politieke zaak
Gemeenteraden kunnen de ruimte die zij hebben in de sturing van het sociaal domein beter benutten. De bestuurscultuur in de gemeente, maar ook het regelmatig ingrijpen van het Rijk in het lokale beleid, belemmeren het optimale gebruik van die ruimte. Vaak ontbreekt een krachtige lokale visie op zorg en werk.
Dit is de conclusie die de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) formuleert in het advies Decentrale taak is politieke zaak. Naar een sturende rol van de gemeenteraad in het sociaal domein dat hij op donderdag 13 februari 2020 presenteerde bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). In het rapport adviseert de ROB alle hoofdrolspelers in de lokale democratie hoe zij de sturende rol van gemeenteraden kunnen versterken. De gemeenteraden zelf adviseert de ROB om in het politieke debat te focussen op de maatschappelijke waarden die richting moeten geven aan het lokaal sociaal beleid.
Betrokken
Het sociaal domein is de samenvattende naam voor de taken die de gemeente heeft op het gebied van zorg, jeugdhulp en arbeidsparticipatie. De ROB heeft in negen gemeenten onderzocht hoe gemeenteraden het democratisch proces van besluitvorming en controle over het sociaal domein vormgeven, en welke knelpunten ze daarbij tegenkomen. Uit het onderzoek bleek dat gemeenteraden erg betrokken zijn bij inwoners die zorg en ondersteuning nodig hebben. Het stellen van prioriteiten en het maken van keuzes in de zorg blijft vaak achterwege. Bezuinigingen worden in vrijwel alle gemeenten zo lang mogelijk op andere domeinen afgewenteld.
Geen professional
Gemeenteraden krijgen maar langzaamaan meer grip op het onderwerp. Het sociaal domein kent een ingewikkeld netwerk van betrokken instanties en financiering. De resultaten van zorg en hulp zijn soms moeilijk te meten. Daarom is het ook lastig voor gemeenteraden om te bepalen aan welke knoppen ze kunnen en willen draaien.
De ROB adviseert gemeenteraden daarom weg te blijven van advies over de uitvoering van zorg, maar juist een politiek debat te voeren over de maatschappelijke waarden die de basis moeten zijn voor het beleid. Een raadslid is geen professional, maar een politicus. Bij het controleren en evalueren van het beleid kunnen die waarden vervolgens als meetlat dienen.
Rijk
Vijf jaar geleden heeft het Rijk de taken in het sociaal domein volledig overgedragen naar gemeenten. De ROB is van mening dat er nog niet voldaan is aan de randvoorwaarden voor effectieve lokale sturing in het sociaal domein. Voor het Rijk betekent dit dat het zich nog eens moet bezinnen op de spelregels en rolverdeling na een decentralisatie, en samen met gemeenten het concept medeoverheid eenduidig moet invullen.
Animatiefilmpje
Bekijk de video waarin de belangrijkste aanbevelingen worden uitgelegd.
Als raadslid zet ik me in voor de lokale gemeenschap. In het bijzonder voor inwoners die extra hulp nodig hebben om mee te draaien in de samenleving.
Het sociaal domein is best complex: de gemeente heeft niet genoeg geld om alles te realiseren. Het Rijk past soms de wet- en regelgeving aan. Ik zelf wil graag de stem van inwoners laten horen. Maar er zijn zoveel besluiten te nemen.
Van het college krijg ik een kant-en-klare beleidsnota om vast te stellen. Maar waarom is er voor d’t beleid gekozen?
Kunnen we ook voor iets anders kiezen? Wat zegt het sociaal beleid over het soort gemeente dat we willen zijn? En hoe hangt de organisatie van zorg samen met maatschappelijke waarden?
In de raad praten we vooral over de uitvoering van het sociaal beleid, maar veel minder over de achterliggende visie en doelen. Is dat niet juist de taak van de raad? Het gaat hier wel om mensen.
Wanneer je het gevoel hebt dat die discussie onvoldoende gevoerd wordt, kun je zelf de regie in handen nemen.
Wacht niet af wat er op de agenda komt, maar bepaal zelf waar jij met de raad over wilt praten. Stel in je beleid je maatschappelijke waarden centraal en controleer of het college die naleeft.
De Raad Voor Het Openbaar Bestuur benadrukt dat gemeenteraden zelf aan het stuur moeten gaan zitten. Hun kracht zit in het politieke debat en het afwegen van maatschappelijke waarde en belangen.
Dat is nou juist je politieke rol als raadslid.
De griffier kan je helpen met het organiseren van dit debat Het college en de ambtenaren kunnen je de informatie geven die je nodig hebt. De uitkomst van het debat is de leidraad voor je beslissingen in het sociaal domein.
Dit is wat je als raadslid kunt doen.
De Raad voor Het Openbaar Bestuur ziet ook een rol voor het college, de griffier, de voorzitter van de gemeenteraad, Het Rijk en De VNG.
Kijk hiervoor in het advies 'Decentrale taak is politieke zaak'.
Achtergrond
In 2015 diende de toenmalige minister van BZK bij de ROB de volgende adviesaanvraag in: ‘Wat betekenen de drie decentralisaties (Wmo 2015, Jeugdwet en Participatiewet) voor de inrichting van het openbaar bestuur en het functioneren van de lokale democratie’. De Raad is toen gestart met een meerjarig onderzoek en heeft in 2017 de eerste resultaten daarvan gepresenteerd in het e-zine Gemeenten in 3D.
In fase één was de vormgeving van het democratisch proces van beleidsvoorbereiding en besluitvorming in het sociaal domein nog moeilijk waarneembaar. De gemeenten waren vooral bezig met de zogeheten transitie. Waarborging van de continuïteit van zorg en hulp had hun eerste prioriteit.
In 2019 is de tweede fase van het onderzoek gestart. In deze fase heeft de ROB onderzocht hoe gemeenteraden het democratisch proces van besluitvorming en controle over het sociaal domein vormgeven, en welke knelpunten ze daarbij tegenkomen. Dit onderzoek en de aanbevelingen staan in het advies ‘Decentrale taak is politieke zaak’.
In de media
- ROB koos voor beter benutten sturingsmogelijkheden, Binnenlands Bestuur, 27 juli 2020
- Wat de ROB vergat: nieuwe wegen voor de gemeenteraad, Binnenlands Bestuur, 8 juli 2020
- Meer trainingsavonden over sturende rol van de raad, Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, 17 februari 2020
- Meer sturende rol van gemeenteraad in sociaal domein, Sociaalweb, 14 februari 2020
- ROB adviseert: meer sturende rol gemeenteraad in het sociaal domein, Divosa, 14 februari 2020
- Podcast over ROB-onderzoek na vijf jaar decentralisaties, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 13 februari 2020
- Decentrale taak is politieke zaak, Publiek denken, 13 februari 2020
- Raad benut ruimte in sociaal domein onvoldoende, Binnenlands Bestuur, 13 februari 2020
-
Versterk je sturende rol het sociaal domein als raad, Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, 13 februari 2020
Podcast
In deze podcast hoort u ROB-raadslid Albertine van Vliet-Kuiper, zij geeft een toelichting op het advies 'Decentrale taak is politieke zaak' dat 13 februari 2020 in de Atriumlezing van de VNG is gepresenteerd. Ook aan het woord is Geerten Boogaard, hoogleraar Decentrale overheden. En Robbert Lievense, raadslid bij gemeente Schouwen-Duivenland.