Regeerakkoord 2021: agendeer regionale verscheidenheid

Weblogbericht | 16-02-2021

Daar komt nog bij dat gemeenten zelf ook steeds intensiever regionaal samenwerken; veel taken die in het verleden nog per gemeente afzonderlijk konden worden aangepakt, kunnen nu slechts op een hoger regionaal schaalniveau worden opgelost. De regio’s worden daarmee belangrijk en direct bepalend voor het succes van toekomstig Kabinetsbeleid.

Het verschil als uitgangspunt

Het is al even geleden dat ik als lid van de commissie Toekomst Lokaal Bestuur mocht meewerken aan het rapport “De wil tot verschil”. Onder leiding van de huidige gouverneur van Limburg, Theo Bovens, bepleitten we toen al in 2006 (!) maatwerk in het takenpakket per gemeente. Waarom zouden steeds alle gemeenten precies dezelfde taken moeten krijgen terwijl ze juist zo verschillend zijn? Door het verschil als uitgangspunt te nemen zou veel beter ingespeeld kunnen worden op lokale kracht, schaal en omstandigheden. Die lokale verbijzondering is er niet gekomen; nog steeds hebben alle gemeenten steeds exact hetzelfde omvangrijke takenpakket.

Waarom zouden steeds alle gemeenten precies dezelfde taken moeten krijgen terwijl ze juist zo verschillend zijn?

De kracht van verscheidenheid

Nu regio’s bij toekomstige kabinetsopgaven wezenlijk worden, lijkt het mij van belang dat we voor de komende kabinetsperiode nu “de wil tot verschil” voor regio’s op de kabinetsagenda weten te zetten. Waarom zou bijvoorbeeld de toekomstige warmtetransitie in de regio Rotterdam niet door de stad kunnen worden opgepakt en in Zeeland door de provincie? Door een meer regiospecifieke taaktoedeling als uitgangspunt te nemen en niet steeds de uniformiteit van taaktoedeling strak te hanteren voor heel het land, kan veel beter gebruikgemaakt worden van de kracht van de verscheidenheid van de regio’s.

Nieuwe manier van samenwerken

Begin dit jaar pleit de burgemeester van Amsterdam voor een benadering van grote maatschappelijke opgaven in een bredere bestuurlijke omgeving buiten de eigen stadsgrenzen. De Friese commissaris van de Koning ervaart de huidige samenwerking tussen overheden knellend en bepleit ruimte in het huis van Thorbecke. Je kunt grote problemen niet oplossen als je alleen vanuit je eigen bestuursorgaan redeneert. Een nieuwe manier van samenwerken wordt breed voorgestaan en is urgent om complexe transities verder te brengen.

Want is het niet meer het verleden dan de toekomst dat elke gemeente en elke provincie exact hetzelfde takenpakket moeten uitvoeren? Waarom kunnen niet, afhankelijk van de regionale omstandigheden, provincies en gemeenten met het Rijk daar aan het begin van een kabinetsperiode maatwerkafspraken over maken?

Je kunt grote problemen niet oplossen als je alleen vanuit je eigen bestuursorgaan redeneert.

Maatwerkafspraken per regio

In het rapport van de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële verhoudingen wordt een benadering voorgestaan bij complexe transities te werken als één overheid. In vervolg hierop zou het denkbaar zijn aan het begin van de kabinetsperiode bij de start van het nieuwe kabinet, ‘organiserend als één overheid’, maatwerkafspraken per regio te maken. Daarbij gaat het dan om de inhoud van de te realiseren maatschappelijke opgaven, de bestuurlijke vormgeving van die samenwerking, de democratische borging die daarbij hoort en de benodigde financiën in samenhang te bezien en daarover tussen overheden, Rijk en decentrale overheden maatwerkafspraken per regio te maken.

Gelijkwaardige overheden

Het zou zo ook een nieuwe inkleuring van medebewind kunnen zijn waarbij het Rijk als opdrachtgever met de afzonderlijke regio’s (provincie en gemeenten, waterschappen) als opdrachtnemer afspraken maakt. Het is een meer horizontale vorm van samenwerken die passend is bij de komende jaren. Niet meer de verticale Rijkshiërarchie uit het verleden, maar overheden die samenwerken op basis van gelijkwaardigheid en heldere afspraken maken vooraf over financiële kaders en besluitvorming borgen in hun afzonderlijke bestuursorganen.

Een meer horizontale vorm van samenwerken. Niet meer de verticale Rijkshiërarchie uit het verleden.

Vanuit de Raad voor het Openbaar Bestuur zullen we de komende maanden advies uitbrengen over de regio; juist nu grote complexe vraagstukken niet meer door één afzonderlijke overheid kunnen worden opgepakt maar als meer gelijkwaardige overheden, gebruikmakend van hun regionale verscheidenheid en ontwikkelkracht.

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.