Overheid moet gezag herwinnen
Het gezag van de overheid is noodzakelijk voor de aanpak van urgente vraagstukken en langlopende beleidsopgaven. Dit gezag staat echter onder druk. De Raad voor het Openbaar Bestuur adviseert daarom te investeren in de bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid van de overheid en presenteert een agenda voor het herwinnen van gezag.
Dit staat in het ROB-signalement Gezag herwinnen. Over de gezagswaardigheid van het openbaar bestuur dat op 10 november in Den Haag is aangeboden aan minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Gezag onder druk
Of het nu gaat om het asielbeleid, de stikstofproblematiek of de klimaataanpak; het gezag van de overheid – gedefinieerd door de vrijwillige aanvaarding van macht door burgers – is van groot belang om de urgente vraagstukken en langlopende beleidsopgaven van deze tijd aan te pakken.
Besturen gaat niet alleen beter als burgers de macht van de overheid onderschrijven, maar besturen met gezag is ook legitiemer. Zonder gezag blijven er alleen nog vormen van macht over die niet vrijwillig geaccepteerd zijn, zoals dwang.
Het gezag van de overheid staat echter onder druk. Door ontwikkelingen als globalisering, individualisering en digitalisering lijken burgers de machtsuitoefening van de overheid minder vanzelfsprekend vrijwillig te aanvaarden, waardoor besturen steeds vaker op conflicten uitdraait. Dat is volgens de ROB niet per definitie een probleem. Kritische burgers kunnen bestuurders immers ook scherp houden.
Maar als de gezagswaardigheid van het openbaar bestuur onder druk staat, is dat volgens de ROB wel problematisch. Gezagswaardigheid is de mate waarin het bestuur zijn gezag ook echt verdient of zou moeten verdienen. Deze gezagswaardigheid bestaat niet alleen in de ogen van burgers, maar is ook gebaseerd op de prestaties van de overheid.
Afnemende slagkracht overheid
De ROB ziet dat binnen het openbaar bestuur door veel mensen met hart en ziel wordt gewerkt, maar dat de overheid zich deels van haar eigen slagkracht heeft beroofd door diensten en voorzieningen uit te besteden aan de markt of onafhankelijke uitvoeringsinstanties. Hierdoor zijn bij de overheid tekorten ontstaan die haar gezagswaardigheid onder druk zetten.
Cognitieve tekorten betreffen een gebrek aan kennis, kunde en zichtbare successen binnen de overheid. Morele tekorten gaan over de verlegenheid van het openbaar bestuur met afwegingen tussen verschillende waarden. Maatschappelijke tekorten raken aan de kloof tussen de overheid en de leefwereld van mensen.
De ROB constateert dat daar waar deze tekorten zijn ontstaan de overheid te weinig bekwaam, betrouwbaar en betrokken is, waardoor zij door burgers niet gezagswaardig wordt bevonden en niet met gezag kan opereren.
Agenda voor het herwinnen van gezag
De ROB komt daarom met een brede agenda voor het herwinnen van gezag. Investeringen in de bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid van de overheid zijn mogelijk en noodzakelijk. Het openbaar bestuur dient meer werk te maken van zijn inhoudelijke expertise en ervaringsdeskundigheid, dient de morele dimensies van zijn beleidskeuzes te herkennen en erkennen en dient zijn verbinding met burgers te vernieuwen en te versterken.
Maand van het gezag
Volgens de ROB begint het herwinnen van gezag bij een overheid die beter presteert. Als start van het gesprek over het herwinnen van gezag organiseert de ROB daarom in november de ‘Maand van het Gezag’. Hiermee wil de ROB een aanzet doen voor het democratische debat over gezag en bestuurders en burgers activeren om er mee aan de slag te gaan en deze agenda verder vorm te geven.